Գևորգ Ախվերդյան

Գևորգ Ախվերդյան
Ծնվել է	հունիսի 5, 1818; Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	նոյեմբերի 17, 1861 (43 տարեկան); Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Գերեզման	Խոջիվանք
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	տնտեսագետ, բանասեր, հասարակական գործիչ և բժիշկ
Ալմա մատեր	Լազարյան ճեմարան (1834) և Մոսկվայի կայսերական համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն

Գևորգ Ախվերդյան (հունիսի 5, 1818(1818-06-05)^[1]^[2], Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[1]^[2] - նոյեմբերի 17, 1861(1861-11-17)^[1]^[2], Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն^[1]^[2])^[4], հայ բանասեր, բժիշկ, տնտեսագետ, հասարակական գործիչ։ Սայաթ Նովայի երգերի հայտնաբերողը, հրատարակիչն ու առաջին մեկնաբանը։

Կենսագրություն

Ծնվել է հունիսի 5-ին, Թիֆլիսում, զինվորականի ընտանիքում։ Ավարտել է Լազարյան ճեմարանը 1834 թվականին և Մոսկվայի համալսարանի բժշկական բաժինը 1839 թվականին։ Դեռևս համալսարանի երկրորդ կուրսում գրած ռեֆերատի համար Ախվերդյանը հանդիսավոր պայմաններում ստացել է ավարտական կուրսի առաջադեմ ուսանողների համար նախատեսված մրցանակը՝ ոսկե մեդալը։ Եղել է զինվորական բժիշկ Կովկասում 1839-1842 թվականներին, հետո՝ ռազմական մինիստր Չերնիշևի անձնական բժիշկը՝ Պետերբուրգում։ 1846 թվականից Թիֆլիսում փոխարքայի գրասենյակի պաշտոնյա էր, ապա՝ կարանտինամաքսային գործերի ավագ աստիճանավոր։ Ստացել է գեներալի կոչում։

Հասարակական գործունեություն

Մասնագիտությանը զուգընթաց Ախվերդյանը ծավալել է գրական-հասարակական բազմակողմանի գործունեություն, զբաղվել բանասիրությամբ, բարբառագիտությամբ, պատմության հարցերով։ Հայ բանասիրությունը Ախվերդյանին է պարտական Գահնամակի հայտնաբերման համար։ Մասնակցել է Կովկասյան երկրամասի ոսկու արդյունահանման նախագծի մշակմանը, ղեկավարել Կովկասյան ուսումնական օկրուգի դասագրքեր հաստատող կոմիտեի հայոց լեզվի բաժինը։

Հանդես է եկել նաև համքարային կազմակերպությունների պաշտպանությամբ, գրել ուսումնասիրություն Թիֆլիսի համքարությունների մասին։ Ախվերդյանը հետաքրքրվել է հայ ժողովրդական բանահյուսությամբ, հավաքել հայ աշուղների ստեղծագործությունները՝ հրատարակելու մտադրությամբ։ Բժիշկ Հովհաննես Փանդայանի մոտ հայտնաբերել է Սայաթ Նովայի «Դավթար»-ը և ամբողջ եռանդով նվիրվել դրա վերծանմանը, ապա՝ հրատարակմանը։ «Դավթար»-ում նա գտել է 114 ադրբեջաներեն երգ՝ գրված հայկական տառերով, 46 հայերեն երգ՝ վրացական տառերով և մի քանի վրացերեն երգեր։

Հայերեն երգերը

Վերծանել է հայերեն երգերը, դրանց գրառման համար մշակել հնչյունային տառադարձման հատուկ համակարգ։ Ախվերդյանի՝ Սայաթ Նովային նվիրված գիրքը («Գուսանք», հ. 1) լույս է տեսել Մոսկվայում, 1852 թվականին։ Երգերի հրատարակությանը Ախվերդյանը կցել է առանձնակի ուսումնասիրություն Թիֆլիսի բարբառի մասին՝ փաստորեն հիմնադրելով հայ բարբառագիտությունը («Թիֆլիզու բարբառի մի քանի հատկություններու վրա»)։

Ախվերդյանը քննաբար ներկայացրել է այդ բարբառի ձևաբանական համակարգը, օրինակներով ցույց տվել գոյականների, դերանունների հոլովման և բայերի խոնարհման բնորոշ առանձնահատկությունները։ Երգերին կցած առաջաբանում շոշափել է դրանց ուղղագրությանը, գրաբարի և որոշ հայ բարբառների ծագմանը վերաբերող հարցեր։ Գիտական որոշակի արժեք ունեն հատկապես Սայաթ Նովայի երգերի ծանոթագրությունները, ուր Ախվերդյանը բացատրել է փոխառյալ և անհասկանալի բառերը, բարբառային հատուկ քերականական ձևերն ու իրողությունները։

Ախվերդյանի հավաքած հայ աշուղական երգերի 2-րդ հատորը («Գուսանք», համար 2) լույս է տեսել 1903 թվականին, Թիֆլիսում, նրա դստեր՝ Մանե Ախվերդյանի հրատարակությամբ։ Ախվերդյանի տպագրության է պատրաստել նաև Պետրոս դի Սարգիս Գիչանենցի օրագրերը՝ Ջուղայի բարբառի ուսումնասիրությամբ։

Գրել է «Նյութեր Վրաստանի պատմության համար՝ հայկական աղբյուրների հաղորդած տեղեկություններով» աշխատությունը (անտիպ), որը պահպանվում է Երևանի գրականության և արվեստի թանգարանում։

Մահացել է նոյեմբերի 17-ին, Թիֆլիսում։

Երկեր

Սայաթ–Նովա, Մ., 1852 («Գուսանք», հ. 1)
Հայ աշուղներ, Թ., 1903 («Գուսանք», հ. 2)
Ժամանակագրություն Պետրոս դի Սարգիս Գիլանենցի, «Կռունկ Հայոց աշխարհին», 1863, № 2-3
Тифлисские амкары, «Юридическое обозрение», 1882, № 78-83.

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
↑ Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.
↑ «Zarkfoundation - Գևորգ Ախվերդյան». zarkfoundation.com.

Աղբյուրներ

Ա. Ավետիսյան «Գևորգ Ախվերդյան» (Սայաթ-Նովայի ծննդյան 275-ամյակի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես №1, 1987, էջ 232-238

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 2014)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_7692284afc2863a3-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.

[_aa443d2d32bb6a2a-3] Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.

[4] «Zarkfoundation - Գևորգ Ախվերդյան». zarkfoundation.com.

[1]

[2]

[3]

[4]